Tầm soát ung thư tụy những ai cần làm?
Tầm soát ung thư tụy là quá trình kiểm tra nhằm phát hiện sớm ung thư tụy trước khi các triệu chứng xuất hiện. Tuy nhiên, ung thư tụy thường không được tầm soát phổ biến cho toàn bộ dân số vì không có xét nghiệm đặc hiệu và hiệu quả để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm.
Đối tượng cần tầm soát :
Tầm soát ung thư tụy được khuyến cáo cho những người có nguy cơ cao, bao gồm:
- Tiền sử gia đình:
- Có từ hai người trở lên trong gia đình (người thân bậc một như cha mẹ, anh chị em hoặc con cái) mắc ung thư tụy.
- Có thành viên trong gia đình mắc các hội chứng ung thư di truyền như hội chứng Peutz-Jeghers, hội chứng Lynch, hoặc mang đột biến gen BRCA1, BRCA2.
- Người mang đột biến gen di truyền:
- Các đột biến gen như BRCA1, BRCA2, PALB2, CDKN2A, và các đột biến khác liên quan đến ung thư tụy làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Người mắc các bệnh lý tuyến tụy mãn tính:
- Viêm tụy mãn tính kéo dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư tụy.
- Người mắc đái tháo đường:
- Mặc dù đái tháo đường phổ biến, nhưng một số nghiên cứu cho thấy đái tháo đường mới phát sinh hoặc không rõ nguyên nhân có thể liên quan đến nguy cơ ung thư tụy, đặc biệt ở những người trên 50 tuổi.
Phương pháp:
Hiện nay, không có xét nghiệm tầm soát chuẩn cho ung thư tụy. Tuy nhiên, đối với những người có nguy cơ cao, một số phương pháp sau có thể được khuyến cáo:
- Siêu âm nội soi (Endoscopic Ultrasound – EUS):
- Mô tả: Sử dụng một ống nội soi gắn đầu dò siêu âm để tạo hình ảnh chi tiết về tụy. Đây là một trong những phương pháp có độ nhạy cao để phát hiện các khối u nhỏ.
- Đối tượng: Người có nguy cơ cao (có tiền sử gia đình hoặc đột biến gen liên quan).
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI)
- Mô tả: CT hoặc MRI bụng có thể phát hiện khối u trong tụy. Những kỹ thuật hình ảnh này thường được chỉ định khi nghi ngờ có khối u tụy hoặc để tầm soát ở người có nguy cơ cao.
- Lợi ích: Hình ảnh rõ nét, có thể phát hiện các khối u nhỏ hoặc bất thường.
- Nội soi mật tụy ngược dòng (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography – ERCP)
- Mô tả: Phương pháp này sử dụng một ống nội soi đưa qua miệng vào đường mật và tụy để lấy hình ảnh và xét nghiệm mẫu mô. Tuy nhiên, do có nguy cơ biến chứng, phương pháp này không thường được sử dụng rộng rãi trong tầm soát mà chủ yếu cho mục đích chẩn đoán và điều trị.
- Xét nghiệm dấu ấn sinh học (CA 19-9)
- Mô tả: CA 19-9 là một dấu ấn sinh học thường tăng cao trong máu của bệnh nhân ung thư tụy. Tuy nhiên, xét nghiệm này không đủ nhạy và đặc hiệu để sử dụng trong tầm soát vì nhiều trường hợp ung thư tụy giai đoạn sớm có thể không có mức CA 19-9 cao, và một số bệnh lý khác cũng có thể làm tăng nồng độ CA 19-9.
- Sử dụng: Thường dùng để theo dõi tiến triển ung thư tụy và đáp ứng điều trị hơn là tầm soát.
- Xét nghiệm di truyền (Genetic Testing)
- Mô tả: Xét nghiệm để phát hiện các đột biến gen liên quan đến ung thư tụy, đặc biệt là ở những người có tiền sử gia đình hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao. Những người mang đột biến có thể cần được tầm soát thường xuyên hơn bằng các phương pháp hình ảnh.
Tần suất và quy trình tầm soát
- Người có nguy cơ cao: Đối với những người có yếu tố nguy cơ cao như tiền sử gia đình hoặc đột biến gen, các tổ chức y tế khuyến cáo bắt đầu tầm soát ung thư tụy từ 30-35 tuổi hoặc sớm hơn nếu có chỉ định của bác sĩ.
- Tần suất: Tần suất tầm soát có thể là hàng năm hoặc thường xuyên hơn tùy thuộc vào yếu tố nguy cơ và kết quả tầm soát trước đó.
Khó khăn trong tầm soát ung thư tụy
- Không có phương pháp tầm soát phổ biến: Ung thư tụy thường không được phát hiện ở giai đoạn sớm do không có phương pháp tầm soát phổ quát. Ngoài ra, các triệu chứng sớm của bệnh như đau bụng hoặc giảm cân rất mơ hồ, khiến việc chẩn đoán khó khăn.
- Vị trí của tụy: Tụy nằm sâu trong cơ thể, khó phát hiện qua thăm khám lâm sàng hay các phương pháp thông thường như siêu âm bụng.
Kết luận:
Tầm soát ung thư tụy chủ yếu áp dụng cho những người có nguy cơ cao, thông qua các phương pháp hình ảnh như siêu âm nội soi, MRI, và trong một số trường hợp có thể sử dụng xét nghiệm dấu ấn sinh học hoặc xét nghiệm di truyền. Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao hoặc lo ngại về ung thư tụy, hãy thảo luận với bác sĩ để xác định phương pháp tầm soát phù hợp.